İnkirada uğramadan günümüze ulaşan mezheplerden biri de İbâziyye mezhebidir. İbâziyye mezhebi Abdullah b. İbâz el-Murri et-Temimi’ye nispetle İbâziyye mezhebi olarak isimlendirilmiştir. Ancak İbâzîler mezhep müessislerinin Ebu’ş-Şa’sa Cabir b. Zeyd (ö. 93/711-12) olduğu konusunda hem fikirdirler. Câbir’in doğum tarihi hicrî 18-23 yılları arasında olduğu için, İbâziler İslam tarihinde teşekkül eden ilk fıkhî mezhebin kendi mezhepleri olduğunu savunurlar. Zengin füru fıkhı literatürüne sahip olmakla birlikte İbâzî usûl-i fıkhının erken dönemde oluştuğunu söylemek güçtür. İlk dönem fıkıh kaynaklarında usûl kaidelerine değinilmekle birlikte söz konusu dönemde müstakil bir usûl eserinden bahsetmek zordur. Daha çok bazı füru kaynaklarında memzuç bir şekilde usûl kaideleri zikredilmiştir. Hicrî IV. asırda, İbâziyye mezhebinin usûl alanındaki ilk düzenli eseri ‘el-Câmi‘’le karşılaşmaktayız. İbn Bereke’ye (ö.361/972) ait olan bu eser hem usûl hem de füru fıkıh alanında İbâzîler için son derece önemli bir eserdir. Hicrî altıncı asra gelindiğinde ise İbâzî usûl tedvinini taçlandıran Ebû Ya’kûp el-Vercelânî’ye (ö. 570/1175) ait ‘el-‘Adl ve’l-İnsâf’ adlı eserle karşılaşmaktayız. Bu eser ibâzî usûlünün en önemli eserleri arasında zikredilmektedir.
İbâzîlerin şer‘î hüküm kaynakları, diğer mezheplerinkinden farklı değildir. Bu sebeple şer’i hükümlerin çıkarıldığı kaynaklar bakımından İbâziyye mezhebini diğer fıkhî mezheplerden ayrı değerlendirmek söz konusu olamaz. İbâziyye mezhebinin şer’i hükümleri istihraç ettiği kaynaklar Kur’an, Sünnet, İcma’, Kıyas ve İstidlâldir. Bu şer’i kaynakların her birinin tarifi ve taksimi diğer mezheplerde olduğu gibi İbâziyye mezhebinde de yapılmıştır. İbâziyye mezhebi kıyas delili konusunda çokça eleştirilmiştir. Özellikle Ehli Sünnet alimleri İbâzilerin kıyası reddettikleri yönünde çokça eleştirileri mevcuttur. Ancak İbâzîler söz konusu eleştirilerin doğru olmadığını ve kendi mezheplerinin de diğer mezhepler gibi kıyası bir usûl delili olarak kabul ettiklerini açıkça belirtmektedirler.
Her ne kadar İbâziyye usûl kaynaklarında kıyas şer’î bir delil olarak zikrediliyorsa da ilk dönem bazı İbâzî ulemasının kaynağı rey olan kıyasa karşı sergiledikleri sert tutum kıyasın İbâzîlerce teşri’î bir delil olarak görülmediği fikrini ortaya çıkarmıştır. Özellikle Ebû Ubeyde ve bazı öğrencilerinin kıyasa karşı tutumları, bu algının oluşmasına sebep olmuştur. ORCID NO:0000-0002-1270-6815
Anahtar Kelimeler: Fıkıh Usûlü, Mezhep, Îbâziyye Mezhebi, Delil, Kıyas.
|
