Amaç: Bu araştırmada, Türkiye’de özel gereksinimli bireylere yönelik 2000-2023 yılları arasında yapılmış lisansüstü tezlerin incelenmesi amaçlanmıştır. Yöntem: Bu araştırma için Yükseköğretim Kurulu (YÖK) Ulusal Tez Merkezi veritabanında “özel gereksinimli bireyler”, “engelli”, “otizm spektrum bozukluğu”, “serebral palsi”, “zihinsel engelli”, “görme engelli”, “işitme engelli”, “bedensel engelli” anahtar kelimeleri kullanılarak tarama yapılmış ve konuyla ilgili 328 tez çalışmasına (269 yükseklisans, 59 doktora) ulaşılmıştır. Elde edilen çalışmalar tezlerin yıllara göre dağılımı, çalışılan araştırma grubunun özellikleri (yaş grupları, engel durumu, ebeveyn, öğretmen) ve çalışmanın türü (betimsel tarama, müdahale çalışmaları, derleme/meta-analiz) olmak üzere üç kategoride incelenmiştir. Verilerin gruplandırılması ve değerlendirilmesinde çift inceleme süreci yürütülmüştür. Sonuçlar: Çalışma amacına uygun olarak taranan lisansüstü tezlerin incelenmesi sonucunda 2000-2015 yılları arasında 107 tez çalışmasına ulaşılırken, 2016-2023 yılları arasında 221 tez çalışmasının yapıldığı tespit edilmiş ve sonuçlar özellikle son 8 yılda bu alandaki çalışmaların giderek arttığını göstermiştir. En fazla odaklanılan engel grubunun zihinsel yetersizliği olan bireyler (%17), en az çalışmayla ele alınan grubun ise görme engelli bireyler (%7) olduğu bulunmuştur. Bu çalışmayla ulaşılan 328 tezin %72’sinin mevcut durumu belirlemeyi amaçlayan betimsel tarama modeliyle, %26’sının ise bir fiziksel aktivite/egzersiz uygulamalarının etkilerini ortaya koymayı amaçlayan müdahale çalışmalarıyla gerçekleştirildiği görülmüştür. Mevcut tezlerin katılımcı özellikleri yaş grupları açısından değerlendirildiğinde çalışmaların %56 oranıyla 18 yaş ve üzerindeki bireylere yoğunlaştığı, yalnızca %3’ünün 6 yaşından küçük çocuklar üzerinde gerçekleştirildiği görülmüştür.
Öneriler: Bu çalışmayla ulaşılan sonuçlara dayalı olarak; Özel gereksinimli bireylere yönelik egzersiz temelli müdahale programlarının etkilerini ortaya koyacak bilimsel çalışmaların, doktora düzeyindeki araştırmaların ve motor gelişim açısından en kritik yıllar olarak kabul edilen okul öncesi dönemdeki özel gereksinimli çocuklara odaklanan araştırmaların arttırılması önerilmektedir. ORCID NO: 0000-0003-1727-4596
Anahtar Kelimeler: Özel Gereksinimli Bireyler, Engelli, Otizm Spektrum Bozukluğu
|
